Lymfoedeem
Vochtophoping door verminderde werking lymfesysteem

Lymfoedeem is een aandoening waarbij zich een abnormale hoeveelheid vocht en eiwitten ophoopt in een lichaamsdeel. Er is een verstoorde balans tussen de aan- en afvoer van dit vocht.

Lymfoedeem ontstaat door een aangeboren afwijking of door bijvoorbeeld een ziekte, operatie of medicijngebruik. Beide vormen kunnen leiden tot ernstige lichamelijke klachten.

Beschrijving van de aandoening

Verspreid over het hele lichaam lopen lymfevaten en lymfebanen. Deze eindigen in de lymfeklieren of lymfeknopen. Groepjes van deze lymfeklieren zijn te vinden in de lies, de oksel, de hals en de buik.

De taak van het lymfestelsel is om het lymfevocht te vervoeren en te zuiveren, om dit vervolgens weer af te geven aan de bloedsomloop. Het lymfestelsel helpt vocht en afvalstoffen te verwijderen en infecties te bestrijden. Wanneer dit systeem niet goed werkt ontstaat er ophoping van vocht, het lymfoedeem.

Oorzaak en ontstaanswijze

Lymfoedeem is onder te verdelen in twee soorten: aangeboren en verworven lymfoedeem. Bij aangeboren lymfoedeem is er sprake van een afwijking in het lymfevaatstelsel dat zorgt voor de aan- en afvoer van lymfevocht.

Het kan voorkomen dat er te weinig lymfevaten aanwezig zijn, of dat deze te smal of juist te breed zijn. Ook wanneer de lymfeknopen niet goed werken ontstaan er problemen. Bij ernstige afwijkingen kunnen klachten al vanaf de geboorte aanwezig zijn. De klachten zitten dan meestal in (beide) voeten en benen.

Het lymfoedeem kan zich ook uitbreiden naar andere lichaamsdelen zoals de armen en het gezicht. In de wat mildere gevallen ontstaan klachten meestal tussen het 18e en 35e levensjaar en zijn dan vaker éénzijdig aanwezig. Vrouwen hebben een 4x hogere kans op het ontwikkelen van lymfoedeem. Dit komt onder andere door hormonale veranderingen, de menstruatiecyclus en eventuele zwangerschap(pen).

Niet-aangeboren of verworven lymfoedeem kan ontstaan na bijvoorbeeld een operatie, bestraling, infectie, medicatiegebruik of als gevolg van een trauma waarbij de lymfevaten- of knopen beschadigd raken.

Lymfoedeem wordt relatief vaak gezien bij mensen die behandeld zijn/worden tegen kanker. Hierbij kan het namelijk nodig zijn om een deel van de lymfeklieren weg te halen of te bestralen. Dit brengt schade toe aan het lymfestelsel waardoor het niet goed meer functioneert. Ook tumoren kunnen de lymfevaten in de verdrukking brengen.

Erfelijk zijn de meeste vormen van lymfoedeem niet, zeker de verworven variant niet. Wel kan er een familiaire aanleg aanwezig zijn.

Klachten en verschijnselen: symptomen

Mensen die last hebben van lymfoedeem kunnen in wisselende mate klachten ervaren zoals:

• Zwelling van één of meerdere lichaamsdelen.
  
• Pijn en of tintelingen.
  
• Lokale vermoeidheid en een zwaar gevoel in het aangedane gebied.
  
• Beperkingen in bewegen door zwelling en/of pijn.
  
• Huidafwijkingen zoals vochtblaasjes, het harder worden van de huid, blauwe vlekjes of knobbeltjes.
  
• Infecties.
  

Diagnose

Om erachter te komen of het om lymfoedeem gaat zal de dokter een aantal vragen over de klachten stellen. Het is belangrijk te achterhalen of er bijvoorbeeld een operatie of trauma is geweest of dat er sprake is van een ziekte die de zwelling kan verklaren.

Bij aangeboren lymfoedeem wordt ook gevraagd of er misschien meer mensen in de familie zijn met deze klachten. Verder zal een lichamelijk onderzoek plaatsvinden.

Zwelling is het meest uitgesproken symptoom van lymfoedeem. Deze zwelling kan worden onderverdeeld in indrukbaar en niet-indrukbaar oedeem. Dit is te onderzoeken met de test van Godet. Wanneer men met de vinger in de zwelling drukt dan kan hier voor een korte periode een putje zichtbaar blijven, dit is pitting oedeem.

Wanneer de zwelling hard is en niet goed is in te drukken, dan is sprake van non-pitting oedeem. Wanneer het lymfoedeem al lange tijd aanwezig is dan verhard het weefsel waardoor het niet meer indrukbaar is. De test van Godet kan dus gebruikt worden om een uitspraak doen over de fase waarin het lymfoedeem zich bevindt.

Daarnaast is er nog het teken van Stemmer. Hierbij wordt gekeken of er veranderingen aanwezig zijn in de huid tussen de tweede en de derde teen of vinger. Wanneer de huid op deze plek niet opgetild kan worden dan is dit een aanwijzing voor lymfoedeem.

In zeldzame gevallen wordt aanvullend onderzoek, lymfscintigrafie genaamd, uitgevoerd. Dit brengt de afvoer van lymfevocht in kaart en laat zien waar zich eventuele obstructies bevinden.

Behandeling en herstel

Een speciaal opgeleide fysiotherapeut, de oedeemtherapeut, speelt een belangrijke rol in de behandeling van lymfoedeem. Binnen de behandeling van lymfoedeem zijn twee fases te onderscheiden. Dit zijn de ontstuwingsfase en de onderhoudsfase.

De ontstuwingsfase
De ontstuwingsfase is erop gericht om zo snel als mogelijk het lymfoedeem te verminderen. Dit gebeurt onder andere door middel van lymfedrainage waarbij de oedeemtherapeut een specifieke massagetechniek toepast. De oedeemtherapeut kan ook gebruik maken van een speciale tapetechniek met elastische tape om de afvoer van lymfevocht te stimuleren.

Ook is bewegen een goede manier om via het aan- en ontspannen van spieren het vocht als het ware weg te pompen. Daarnaast kan het nodig zijn om zwachtels of steunkousen te dragen om te voorkomen dat de zwelling (snel) terugkeert.

de onderhoudsfase
Wanneer er geen verbetering meer plaatsvindt, dan volgt de onderhoudsfase. In deze fase is het de bedoeling om de klachten onder controle te houden. De behandeling is in principe hetzelfde als in de ontstuwingsfase, alleen neemt de behandelfrequentie af. Lymfoedeem is een chronische aandoening die dus ook levenslange behandeling nodig heeft.

Soms is bovenstaande behandeling niet voldoende en is het nodig om operatief in te grijpen. Hierbij worden vocht, bindweefsel en vetweefsel verwijderd. Ook na deze operatie is behandeling door een oedeemtherapeut noodzakelijk.

Advies

U kunt uw klachten controleren met de online fysiotherapie check of een afspraak maken bij een praktijk voor fysiotherapie bij u in de buurt. Vragen over uw klachten kunt u ook anoniem stellen op het forum.

Referenties
Damstra, R.J. (2014). Richtlijn lymfoedeem. Multidisciplinaire evidence-based richtlijn. Utrecht: Nederlandse Vereniging voor Dermatologie en Venereologie.

Deel dit artikel: